Қазақстан алғаш рет әлемде «орта державалар» тізіміне енді

Беделді неміс ғылыми-талдау орталығы «Foundation for Science and Politics» (SWP) «Орта державалар – халықаралық саясаттағы маңызды акторлар» атты көлемді мақалалар жинағын шығарды.

Бұл туралы Brifing.kz Inbusiness.kz сайты SAYASAT.KZ редакциясының қысқаша шолуына сілтеме жасап хабарлайды.

Дәстүрлі түрде «орта державалар» ұғымы жаһандық саяси және экономикалық аренада маңызды рөл атқаратын мемлекеттерді қамтиды. Қазақстан алғаш рет Түркия, Израиль және Үндістан сияқты елдерді қамтитын орта державалардың SWP тізіміне енді.

SWP орталығының Германия үкіметімен және парламентімен серіктестігін ескере отырып, ЕО Орталық Азия елдеріне, атап айтқанда, Қазақстанға көбірек назар аударып келеді.

Сыртқы саясат

SWP сарапшыларының пікірінше, Қазақстан өзінің сыртқы саясатында Орталық Азия мемлекеттерінің арасында айтарлықтай ерекшеленеді. Атап айтқанда, Қазақстан Батыспен және Қытаймен экономикалық қарым-қатынасын, әсіресе, шикізат саласында біртіндеп дамып келеді.

Көршілес Ресей мен Қытайдың тиімді позициясы аясында Қазақстанның сыртқы саясатының миссиясы екі аймақтық державаның сыртқы байланыстарының барынша кең ауқымы арқылы ықпалын тежеуге негіз болады, сондай-ақ, бұл маневр жасауға барынша мүмкіндік береді.

Бұл тәсілді сарапшылар альянстар мен серіктестерге прагматикалық қатынас ретінде сипаттайды, сондай-ақ, аймақтық бірлескен дамуға деген ұмтылыс сақталады. Басқаша айтқанда, «Тәуелсіз негізде бірлескен жауапкершілік» деп те атауға болады.

Жауапкершілік туралы айтар болсақ, сарапшылар Қазақстанның халықаралық саясаттағы амбицияларын ерте кезеңде жүзеге асыра алғанын мойындады. Мәселен Қазақстан Еуропадағы қауіпсіздік және ынтымақтастық ұйымына, БҰҰ Қауіпсіздік кеңесіне төрағалық етті және Сириядағы қақтығыстарда делдал болды («Астана процесі»). Сонымен қатар Еуразиядағы басқа да бірқатар ықпалды ұйымдарға мүшелік етті.

Тұрақты даму

Әріптестерді әртараптандыру бойынша Қазақстан да айтарлықтай табысқа қол жеткізді. Орталық Азиядағы көршілес нарықтардан айырмашылығы, Қазақстан батыс инвесторлары үшін сонау 1990 жылдары, ең алдымен оның бай мұнай қорын барлау үшін ашылды. Нәтижесінде ЕО Қазақстандағы ең ірі шетелдік инвестор және сыртқы сауданың 40% үлесімен елдің ең маңызды экономикалық серіктесі болды.

Көршілес Өзбекстан 25 жыл бойы протекционистік (тіпті оқшаулау) саясатын ұстанды, тек 2016 жылы ғана «өзін әлемге ашты».

SWP пікірінше, Украинадағы қақтығыс Қазақстанға әртараптандыру тұрғысынан жаңа серпін берді. Жаңа көлік бағыттарын салу және жаңартылатын энергия секторы мен өңдеу өнеркәсібіне инвестиция тарту бойынша ақпараттық науқан осының айғағы.

Сарапшыларды Қазақстанның әртараптандыру жолында Қытайдың «Жібек жолына» ғана емес, сонымен қатар ЕО-ның «Жаһандық шлюз» стратегиясына арқа сүйейтіні де қызықтырады. Осыған байланысты республика өзінің географиялық және тарихи рөлін «Шығыс пен Батыс арасындағы көпір» ретінде бекітеді.

Энергетика

Украина қақтығысы аясында Германия мен ЕО-ның көптеген елдері мұнай мен газдың кейбір көздерінен айырылды. Еуропаның жаңа өзара тиімді және жауапты серіктестіктер құра алатын бұл мәселені шешу жолдарын іздеуі ғажап емес.

Қазақстан сондай-ақ мұнай-газ секторы мен жаңартылатын энергия көздері саласындағы әлеуетті экспорттаушылар арасында сенімді бола алады. Германия таяу жылдары Қазақстанды (және кейбір басқа елдерді) нарықтық қуатпен қамтамасыз ете алатын сутегі серіктестігінің мүмкіндігін қазірдің өзінде зерттеп жатыр. Мұндай қуатты Парсы шығанағы елдерінің мұнай секторындағы ықпалымен оңай байланыстыруға болады.

Бұл үшін Қазақстан қажетті уақытта өзінің лайықты орнын ыңғайлы алу үшін энергияны түрлендіруге дайын болуы өте маңызды.

Қорытынды

SWP сараптамасы еуропалықтарға ескерту сияқты өзгерістер туралы сигнал береді: енді олар бұрын стратегиялық қашықтықта болған елдермен күресуге тура келеді, дегенмен олармен серіктестік сол кезде де, қазір де экономикалық және саяси тұрғыдан тиімді. Қазақстан Еуропалық Одақ елдерінің ақпараттық күн тәртібінде жаңа экономикалық және саяси серіктес ретінде ғана емес, сонымен қатар инвестиция алаңы ретінде де көбірек орын алады деп күтілуде. Президент Қ.Тоқаевтың шетелге сапарлары аясында бірнеше бастама жасалып та үлгерді.

Осылайша, 2023 жылғы жұмыс сапарлары кейбір еуропалықтардың санасында Қазақстанның егеменді мемлекет ретіндегі имиджін нығайта алды, оның мүддесін идеологиялық қағидаттардан тыс сенімді қорғайды және дипломатия өнері қажет жерде жауапкершілікті өз мойнына алуға дайын.